Etiket: Tezer Özlü

Tezer Özlü’nün 1980’li yıllarda yurtdışından Türkiye’deki çeşitli dergilere yazdığı yazılardan Sezer Duru’nun yayıma hazırladığı bir kitap. Özlü yurtdışında katıldığı film ve tiyatro festivallerinden kitap festivallerine kimi etkinliklerden izlenimlerini ve notlarını aktarırken, edebiyattan çeviriye farklı alanlarda da kalem oynatmış bu yazılarda ve kimi sevdiği yazarların “ardından” yazmış. Dünyaya “kötümser” bakışını eserlerinde sıklıkla yansıtan Tezer Özlü’nün bu yazıları daha “tarafsız” bir gözün eserleri olarak çıkıyor karşımıza. Kitaptaki ilk yazı onun “Yaşamla ve ölümle hesaplaşmak için yazıyorum” cümlesi ile tamamlanırken, bir sonraki yazıda İtalyan yazar Luigi Malerba’dan esinlenerek, kendine sorduğu “Neden edebiyat?” sorusunu “Yeryüzüne dayanabilmek için” diye cevaplıyor Özlü ve kitabı hazırlayan Sezer Duru işte bu cümleyi kitaba ad olarak koymuş ve kendi tanıtım yazısını (“Hazırlayanın Notu”) da “… (sanattan) öğreneceklerimiz sonsuzdur. Bu kahredici düzende bize mutluluk verenler de… (sanat eserlerini) yaratanlar ve yapıtlarıdır” diye bitirmiş.

Kafka’dan Zweig’a, Celal Sılay’dan Sevgi Soysal’a kimi ünlü sanatçılar için yazdığı orijinal metinlerin yanısıra Tarkovski ile yapılmış bir röportajın Özlü tarafından yapılmış bir çevirisi veya kimi Alman yazarlarla kendisinin yaptığı konuşmalar da yer alıyor kitapta. Röportaj metinleri hariç tutulursa, Özlü’nün yazıları diğer kitaplarının aksine çok daha fazla “pozitif” bir havaya sahip ve bir sanatçının başka sanatçıların eserleri üzerine yazdıklarını (örneğin film festivallerinden izlenimler) okumanın keyfini yaşatıyor kesinlikle. “Sıradan” bir sanatseverden çok daha farklı bir gözle bakılıyor sonuçta bu eserlere. Özellikle filmlerle ilgili yazdıkları (örneğin Erden Kıral’ın “Ayna” filmi üzerine nispeten uzun bir analiz var kitapta) temel olarak hikâyelerinin analizine odaklı ve bu bağlamda da doğal bir çekiciliğe sahip hem edebiyat hem sinemaseverler için. Tarkovski röportajının ortaya koyduğu sanatçı profili ise SSCB döneminin bu en “maneviyat” odaklı büyük ustasının kadın erkek ilişkileri ve eşitliği konusunda nerede ise “kadın ile erkek eşit değildir, farklıdırlar” inancındakilerle hemfikir olduğunu gösterecek kadar ilginç bir içeriğe sahip.

Yazıların birinde en sevdiği yazarlardan biri olan Cesare Pavese’den bir alıntı ile şöyle diyor Özlü: “Yaşanılacak bir yaşam vardır. Üzerine binilip dolaşılacak bisikletler vardır. Yürünecek yaya kaldırımları ve tadına varılacak günbatımları vardır.” Kırk iki yaşında intihar eden bir yazardan kırk üç yaşında ölen Tezer Özlü’nün yaptığı bu alıntı ne tuhaf görünüyor şimdi. Yaşanılacak onca şey varken, genç yaşta ölen iki büyük sanatçı… Tezer Özlü’yü farklı bir boyutu ile bir kez daha tanımak ve daha da sevmek için okunması gereken bir kitap… ve elbette yeryüzüne dayanabilmek için.

Tezer Özlü’nün 1964 ile 1982 arasında yazdığı öykülerinden oluşan iki kitap. Yazarın “yaşamöyküsel” olarak nitelendirilen öyküleri klasik edebi biçimlerin çok dışına çıkılarak yazılan eserler; örneğin “Dönüş” ve “Eski Bahçe” başlıklarını taşıyan öyküler nerede ise tek tek cümlelerden oluşan, kesik kesik bir anlatıma sahip ve nerede ise her cümlesi bir anı dondurup karşımıza getiren bir fotoğraf gibi. Benzer biçimde “Gabuzzi” başlıklı öykü de bu tek tek cümlelerin bir “şiir” gibi mısralar halinde ve hatta bazen kelimeleri harf harf parçalayarak yazılmış. Özellikle “Eski Bahçe” adlı ilk kitapta bu radikal biçim denemeleri çok daha fazla ve klasik öykü biçimine, olay akışına alışkın olanları şaşırtacak bir yapı içeriyorlar. Bu farklı üslup öykülerin sadece bir üslupçuluğun peşine düşülerek yazılmış eserler olduğunu düşündürtmemeli ama. Kendisinden bazen birinci bazen üçüncü şahıs olarak söz eden yazar, bu farklı üslupları öykünün içeriğini zenginleştiren bir araç olarak kullanıyor. Bir başka ilginç yan da “1980 Yazı Güneşi A./” öyküsündeki anların ve temanın “1980 Yazı Güneşi B./” öyküsünde daha uzun bir versiyon ile tekrarlanmış olması.

Özlü’nün kendisinden yola çıkan öykülerini okuyanın Özlü’den uzaklaşarak “bireysel” değil daha “evrensel” bir şeylere tanık olduğu duygusuna kapılmasını sağlayabilmek bu öykülerin önemli bir başarısı. Düşsel, karamsar, soğuk ve depresif havası ile bu öyküler okuyucuya bir karaktere hem içten hem dıştan bakmanızı sağlayabilecek bir samimi –bu kelimenin yazarın “soğukluğu” düşünüldüğünde yanlış olduğunu ve daha doğru bir seçimin açık/tarafsız kelimeleri olacağını söylemek mümkün aslında- içeriğe sahip olmaları ile dikkat çekiyorlar.

“Navona Alanı” ‘ndaki başkasının yaşlılığından kendi yaşlılığına geçiş, “Motorcu İbrahim’in Bahçeli Evleri” ‘ndeki çarpıcı yaşlılık, muhtaç olma durumu ve akıl yitimi betimlemesi veya “Palmas” ‘ın 12 Eylül’ün kâbusu altındaki bir İstanbul’da AKM’de verilen bir konseri anlatan absürt havası gibi hayli çarpıcı satırları var bu öykülerin. “1980 Yazı Güneşi A./” ve “1980 Yazı Güneşi B./” öykülerindeki havanın ülkenin bugünlerde içinde bulunduğu havayı nerede ise birebir yansıtması ise Türkiye’nin makûs talihinin bir başka örneği maalesef.

“Rotterdam’da” adlı öykünün bir yerinde “… zaman dışı sessizliğimde yeterince içten değil miydim?” diyor Özlü. Bize düşen keşke daha çok yazacağı bir hayat seçimi olsaymış demek ve eserleri aracılığı ile sessizliğine ara verdiği anlar için kendisine minnettar olmak. Ve bu öykülerindeki her bir satıra karşılık gelebilecek o fotoğrafik anı hayal etmek.

Çok gecikmiş bir okuma daha. Tezer Özlü’nün “anlatı” türündeki kitabını Türkçe olarak ilk kez yayımından tam yirmi sekiz yıl sonra okumuş olmanın izah edilebilecek bir yanı yok; üstelik okunan her cümlede ve her bir kelimede tanıdık onca şey varken.

Özlü’nün İtalyan yazarlar Italo Svevo ve Cesare Pavese, ve Franz Kafka’nın izlerini sürerek Avrupa’da yaptığı yolculuğun bu kısa ama güçlü anlatımı, yazarın kendisini, hayatı ve tüm bir insanlık durumunu sorgudan geçirdiği bir sürecin notları bir bakıma. Bu sorgulama o bildiğimiz türden, yani eldeki bir takım verilerden yola çıkarak ve onları birleştirip gerçeği keşfetmeye yönelik türden, bir sorgulama değil. Özlü hissediyor, soruyor, tespit ediyor ve yalnızlığını titizlikle koruyarak yaptığı yolculuğu boyunca acılarını bir yandan okuru ile paylaşırken bir yandan onunla mesafesini korumayı da başarıyor. Yolculuk öncesindeki hayatının acı izlerini yolculuk boyunca beraberinde taşıyan ve kitabın basımından sadece üç yıl sonra ölen Özlü, okurken tek bir kelimenin bile atlanmaması gereken bir güzellikte yazmış bu eserini. “Acı odaklı bir metin” olarak özetlenebilecek kitap, metin içinde sık sık yer verdiği Pavese alıntıları ile yazarın yolculuğunu ve yazdıklarını başarı ile örtüştürüyor. Her sahnesinde yazarın kendisinin oynadığı ve diğer tüm karakterlerin onun kendisine dokunmalarına izin verdiği ölçüde yer alabildikleri bir filmin senaryosu adeta bu kitap.

Pavese alıntısı ile kitabı bitiriyor yazar ve aslında “Yaşamın Ucuna Yolculuk” adlı muhteşem kitabının ne olduğunu çok iyi özetliyor bu alıntı ile : “Ve yaşam yalnız rüzgar, yalnız gökyüzü, yalnız yapraklar ve yalnız hiç değil mi”. Hiç ama yaşanması gereken bir hayat…